Autizmin yaranma səbəbi məlumdurmu?
1970-ci ilə qədər Autizm Şizofreniyanın tərkib hissəsi idi.Belə ki, Bleyer Şizofreniyanı araşdırarkən 4A qanunu haqqında qeyd edib.
1.Ambivalentlik
2.Assosasiya
3Autizm
4.Affekt
Demək olarkı 70-ci illərə qədər bütün Autizmli uşaqlara Şizofreniya diaqnozu qoyulurdu.Lakin aparılan araşdırmalar Autizm və Şizofreniya diaqnozunun bir-birindən fərqli olduğunu göstərdi.Beləki Şizofrenlər hollisunasiyalar görür,epileptik tutmaları olur.Lakin Autizmli uşaqlarda buna rast gəlinmir.Həmçinin uşaq yaşlarında Şizofreniya diaqnozu qoyulmur çox nadir hallarda 7 yaşında,əksərən isə yeniyetməlikdə diaqnoz qoyula bilər.Şizofrenlərdə zəkada qüsürlara az halda rast gəlinir.
ABŞ -da aparılmış araşdırmaya görə 1980-ci ildə hər 5min uşaqdan birinə bu diaqnoz qoyulsa da,2006-cı ildə bu hər 100 uşaqdan biri kimi qiymətləndirilib.Bu gün hər 88 uşaqdan birində bu sindroma rast gəlinir.
Bu sindrom özünü 3sferada xüsusilə göstərir:
-Sosial sfera
-Ünsiyyət sferası
-Davranış(streotiplər)
Artıq uzun illərdiki Autizmin yaranma və yayılma səbəbləri ilə bağlı çox saylı araşdırmalar aparılır.Autizm diaqnozu 3 yaşından qoyulsada bir çox ölkələrdə xüsusilə İsrail,Cənubi Kareya,Kuba,Tailand kimi ölkələrdə uşağın ilk aylarında bu diaqnoz qoyulur.Bəs erkən diaqnozun faydaları varmı?-Əlbəətdə erkən müdaxilə-terapiya-uşağı həyata daha sağlam və möhkəm bağlaya bilər.
1950-60cı illərə qədər Autizmin səbəbi kimi valideynlərin xüsusilə anaların öz uşaqlarına qarşı “soyuq”münasibəti əsəs götürülürdü.Hətta belə analar cəmiyyət tərəfindən böyük qınağa hədəf olurdu. Lakin araştırmalar bu iddianı təsdiq etmədi. Sosial faktorlar,xüsusilə ananın övladına münasibəti Autizmin yaranma səbəbi ola bilməz.Bu gün elm daha çox genetik faktorların üstündə dayanır. 2010-cu ilə qədər isə peyvəndlər əsas səbəb kimi göstərilirdi. Lakin valideynlər tərəfindən peyvəndlərdən imtina edilmiş uşaqlardada bu sindroma rast gəlinməsi bu iddianıda qəbul edilməz edir. Əksər valideynlər Autizm sindromlu uşaqlarda yeməkdən sonra aşılı hərəkətlilik və aqressiya müşahidə etdiklərini bildirdikləri üçün araşdırmalar başlanılmış və belə uşaqlarda mədə xüsusən bağırsaq sistemində problemlərin olduğu müəyyənləşdirilmişdir.Hamiləlik zamanl ananın vəziyyəti,qidalanması,stressli halların olub-olmaması xüsusilə vacibdir.Eləcədə bir çox tədqiqatçılar ana və atanın yaşının çox yaxud əksinə az olmasl ilə əlaqələndirirlər.Bəzi tədqiqatçılar isə belə hesab edir ki,hamiləliyin 1-ci trimestrında ananın qızılça xəstəliyinə tutulması ağır fəsadlara,2-ci trimestrda funksiyaların pozulmasına,3-cü trimestrda isə hiperaktivlik,diqqət əksikliyi pozuntusu və Autizmin yaranmasına səbəb ola bilər.
Statistika göstərirki
-10% uşaqlarda genetik xəstəliklər
-50%uşaqlarda zəka geriliyi
-40%uşaqlar ümumiyyətlə nitqin olmaması
-70%uşaqlarda nitq gecikmələri
-50%uşaqlarda qida problemləri
-50-70%uşaqlarda yuxu pozuntular rast gəlinir.
Bütün bu araşdırmalara baxmayaraq hələ də Autizmin yaranma səbəbi tam dəqiqliklə müəyyən edilməmişdir.Bəziləri sadəcə fərziyyələr irəli sürür,bəziləri araşdırmalar aparsada sona qədər təsdiq edə bilmir.
VALiDEYiNLƏR xüsusilə diqqətli olmalıdır.Əgər ailədə böyük uşaq varsa,yaxud digər uşaqlarla apardığı müşahidələr əsasında öz uşağını müqayisə edərkən müəyyən fərqlər görürsə “sonra düzələr”, “hələ balacadı”,”əmisidə gec danışıb” demədən mütəxxəsisə müraciət etməlidir.Ölkəmizdə statistika aparılmamasınıb əsəs səbəblərindən biri valideynlərin öz övladlarında olan fərqlilikləri qəbul etməməsi,eyni zamanda onları cəmiyyətdən tədric etməsidir.Lakin unutmayın onlarda bizlərdən biridir və onlarında tam hüququ vardır.
Turanə Rzayeva. NUPM. Gənclik filialı. Psixoloq